Θράκη
ένα ταξίδι, στο χώρο και στο χρόνο.
Ξεκινώντας από την Θράκη και την προϊστορική εποχή, φτάνουμε στην Ξάνθη του σήμερα.
Η μυθολογία συνδέεται με το σήμερα μέσα από μια ακολουθία γεγονότων που αποτελούν ουσιαστικά την ιστορία του τόπου.
Θράκη. Γη του Απόλλωνα και του Διόνυσου. Του φωτός και της αμπέλου, που η συνένωσή τους μας δίνει τον οίνο. Για να μας μεθύσει με τις ομορφιές και την ιστορία της. Ιστορία, των Θρακών που ονομάζονται από τον Όμηρο «Θρήικες ακρόκομοι». Ενώ ο Ηρόδοτος και ο Παυσανίας Θεωρούν τους Θράκες ως τον πολυπληθέστερο, μετά τους Ινδούς, αρχαίο λαό. Ο Στράβωνας (2ος αι μ.Χ.) υπολογίζει τον αριθμό τους σε 2.000.000 και τους χωρίζει σε 22 φύλα. Από αυτούς τους συγγραφείς και τη μελέτη των κειμένων τους προκύπτει ότι η προ-ομηρική αλλά και η ομηρική Θράκη (12ο-11ο αι. π.Χ.) φτάνει μέχρι τη Θεσσαλία (Στράβωνας), άρα περιελάμβανε και όλη τη σημερινή Μακεδονία, ως τον Εύξεινο Πόντο και τον Δούναβη (σύνορο που αναφέρουν και ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης). Από τότε οι περιπέτειες των Θρακών και της θρακικής γης υπήρξαν πολλές.
Για τη Θράκη πολέμησαν λαοί, διαφώνησαν θρησκείες και αγωνίστηκαν έθνη. Αποικήθηκε συστηματικά από τους Έλληνες. Κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Εδώ χτυπούσε η καρδιά της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της επονομαζόμενης Βυζαντινής. Αλλά και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Οι Θρακιώτες εξεγέρθηκαν και σφαγιάστηκαν. Επαναστάτες όπως το ζεύγος Χατζηαντώνη και Δόμνας Βιζβίζη, όπως ο Μαργαρίτης Κούταβος, προσέφεραν τη ζωή και τις περιουσίες τους στον αγώνα των Ελλήνων. Ο αγώνας τους παρέμεινε αδικημένος και άγνωστος. Η Θράκη όμως απελευθερώθηκε για να κατακτηθεί σχεδόν αμέσως, αυτή τη φορά από τη Βουλγαρία. Με νέους αγώνες ενσωματώθηκε στην Ελλάδα ένα μικρό τμήμα του κράτους που όριζαν οι αρχαίοι συγγραφείς. Ξεπερνώντας τη 2η Βουλγαρική κατοχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και χωρισμένη πλέον σε τρία κράτη, ξαναβρήκε τον παλμό ανάπτυξής της.
Χρονολόγιο
Παλαιολιθική εποχή (έως 10.000 π.Χ.)
Τα αρχαιότερα ευρήματα στο ελληνικό τμήμα της Θράκης χρονολογούνται πριν από 5-3 Ε χρόνια. Κάποια λίθινα εργαλεία Η πλειονότητα των οποίων ανάγεται στο 10.000 π.Χ., αποκαλύπτουν ότι ο άνθρωπος ήταν νομάς τροφοσυλλέκτης.
Νεολιθική εποχή (6.000-3.000 π.Χ.)
Τουλάχιστον 25 θέσεις ανασκάφηκαν στην ευρύτερη Θράκη. Στις σημαντικότερες βρέθηκαν ίχνη δομών από πασσάλους και κλαδιά επιχρισμένα με πηλό, καστανόχρωμα αγγεία και αντικείμενα με εγχάρακτη και γραπτή διακόσμηση. Ο άνθρωπος εγκαθίσταται σε μόνιμους οικισμούς, συνήθως παραποτάμιους ή παραλίμνιους. Σταδιακά, παράγει την τροφή του, καλλιεργώντας τη γη και αναπτύσσοντας την κτηνοτροφία.
ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3.000-1.100 π.Χ.)
Η οικιστική δραστηριότητα κάποιων θέσεων (από τις 13 χρονολογημένες στη Θράκη) κάποιες μαρτυρούν εμπορικές επαφές με τον μινωικό και τον ευρύτερο αιγαιακό χώρο.
Παρατηρείται μείωση των οικισμών αλλά αύξηση του πληθυσμού τους. Εμφανίζονται θρακικές ακροπόλεις (Εργάνη Ξυλαγανής, Αγ. Γεώργιος Μαρώνειας, Νεοχώρι Σταυρουπόλεως), όπου βρέθηκαν τμήματα αρχιτεκτονικών δομών και τάφοι με σημαντικά κτερίσματα (χάλκινα κοσμήματα, σιδερένια εγχειρίδια).
Εποχή του σιδήρου – γεωμετρικη εποχη (1050-650 π.Χ. αι.)
Είναι η εποχή κατά την οποία έχουμε τις πρώτες πληροφορίες για τη θρησκεία, τη μυθολογία και τον πολιτισμό, με τον Ηρόδοτο να μας δίνει τον διαχωρισμό των Θρακών σε φύλα (Βίστωνες, Κίκκονες, Οδρύσες, κ.ά.) και τον Όμηρο να αναφέρει ότι ο Οδυσσέας κυριεύοντας την πόλη των Κικκόνων στον Ίσμαρο, σεβάστηκε τον βασιλιά-ιερέα Μάρωνα. Τα δώρα του, (ανάμεσά τους το κρασί που μέθυσε τον Πολύφημο), δηλώνουν την ανάπτυξη της αργυροχρυσοχοΐας και της αμπελουργίας.
7ος αι. π.Χ.: Ιδρύονται οι πρώτες ελληνικές αποικίες στα θρακικά παράλια (Δίκαια, Θάσος, Αμφίπολη, Άβδηρα, Μαρώνεια, Μεσημβρία Ζώνη, Αίνος, Πέρινθος, Σηλυβρία, Βυζάντιο, κ.ά.).
Αρχές 6ου αι π.Χ.: Από ευρήματα νεκροταφείου τεκμηριώνεται η ειρηνική συμβίωση ντόπιων και αποίκων. Τα Άβδηρα, η Μαρώνεια και η Μεσημβρία Ζώνη, αναπτύσσονται θέτοντας υπό έλεγχο μεγάλα τμήματα της ενδοχώρας.
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
492 π.Χ.: Ο στρατός του Μαρδόνιου υφίσταται μεγάλες καταστροφές από τους Θράκες, στην εκστρατεία του εναντίον της Ελλάδας.
480 π.Χ.: Κατά την εκστρατεία του Ξέρξη κάποια θρακικά φύλα καταφεύγουν στην ορεινή Ροδόπη, όπου ιδρύουν το βασίλειο των Οδρυσών. Ο Τήρης, ως ηγέτης τους, αναγνωρίζει την Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία (478 π.Χ.) και δέχεται να πληρώνει τον «θράκιο φόρο».
455 π.Χ.: Ο Σιτάλκης επεκτείνει το βασίλειο από τον Στρυμόνα ως το Βυζάντιο και από τα Άβδηρα ως τον Δούναβη και οι παραλιακές αποικίες πληρώνουν φόρο στο βασίλειο των Οδρυσών.
404 π.Χ.: Μετά τη μάχη στους Αιγός Ποταμούς τα θρακικά παράλια περιέρχονται στον έλεγχο των Σπαρτιατών.
353-350 π.Χ. και 342-339 π.Χ.: Δύο εκστρατείες με τις οποίες ο Φίλιππος Β’ επέκτεινε την κυριαρχία του στη Θράκη.
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
306 π.Χ.: Ο Λυσίμαχος, στρατηγός του Αλεξάνδρου, αυτοανακηρύσσεται βασιλιάς της Θράκης. Αρχίζουν τότε τα παράλια να κατακτώνται από τον Πτολεμαίο Γ΄ της Αιγύπτου και τον Αντίοχο Γ΄ της Συρίας.
281 π.Χ.: Μετά τον θάνατο του Λυσιμάχου, τον διαδέχεται ο Πτολεμαίος ο Κεραυνός.
3ος - 2ος αι. π.Χ.: Οι ανασκαφές στη Θράκη ανέδειξαν χτιστούς τάφους μακεδονικού τύπου, με σημαντικότερους εκείνους στην Σταυρούπολη, στα Σύμβολα και στο Ελαφοχώρι.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
168 π.Χ.: Μετά τη μάχη στην Πύδνα, οι Θράκες αποδέχονται τη ρωμαϊκή επικυριαρχία. Η Μακεδονία και η Θράκη χωρίζονται σε τέσσερεις «μερίδες». Η πρώτη μερίδα ανατολικά του Νέστου έχει πλέον πρωτεύουσα την Αμφίπολη. Για διπλωματικούς λόγους όμως, τρεις πόλεις ανακηρύσσονται ανεξάρτητες: τα Άβδηρα, η Μαρώνεια και η Αίνος.
1ος μ.Χ. αιώνας: Ο Κότυς Δ’ αναγκάζεται να αποδεχτεί την κυριαρχία των Ρωμαίων.
46 μ.Χ.: H Θράκη γίνεται ρωμαϊκή επαρχία με πρωτεύουσα την Πέρινθο.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
330 μ.Χ.: Η πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη και η Θράκη γίνεται το σημαντικότερο τμήμα της αυτοκρατορίας.
457 μ.Χ.: Αναγορεύεται αυτοκράτορας ο Λέων Α’ ο Θραξ (457-474).
527-565 μ.Χ.: Ο Ιουστινιανός για να εξασφαλίσει τη Θράκη από τις επιδρομές βαρβαρικών φύλων οχυρώνει τις πόλεις. Κάποιες πόλεις αποκτούν νέο όνομα, (Άβδηρα - Πολύστυλο, Αναστασιούπολη - Περιθεώριο, Μαξιμιανούπολη - Μοσυνούπολη), ενώ άλλες διατηρούν την αρχαία τους ονομασία (Μαρώνεια, Τραϊανούπολη).
11ος και 12ος αιώνες: Αναπτύσσεται έως τον 14ο αι. μ. Χ. το μοναστικό κέντρο του Παπικίου όρους (μεταξύ των Ν. Ξάνθης και Ροδόπης). Μονάζουν εκεί ιστορικά πρόσωπα όπως Αλέξιος Κομνηνός (1191), ο Στέφανος Νεμάνια (1196), ο Γρηγόριος Παλαμάς (1316).
ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ.
14ος αι: Ο σουλτάνος Μουράτ Α' κατακτά την Αδριανούπολη και το Διδυμότειχο. Καταλαμβάνει και κυριαρχεί έτσι σε όλη τη Θράκη ως το τέλος του αιώνα.
14ος - 15ος αι.: Οι Οθωμανοί διώκουν συστηματικά το χριστιανικό στοιχείο της Θράκης και προβαίνουν σε βίαιους εξισλαμισμούς. Η εθνολογική σύσταση της Θράκης αλλοιώνεται με εποικισμό από μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Ανατολίας.
Τέλη 18ου –αρχές 19ου αι.: Έλληνες της Φιλιππούπολης ιδρύουν εμπορικές αντιπροσωπείες στην Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη. Αναπτύσσονται η Ραιδεστός, η Καλλίπολη, η Ξάνθη, η Κομοτηνή και η Αίνος. Η ίδρυση ελληνικών σχολείων στα αστικά κέντρα βεβαιώνει την πρόοδο της παιδείας.
1821: Οι κάτοικοι της Αίνου σφαγιάζονται σε εξέγερση αντιπερισπασμού για την καλύτερη οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης στη νότια Ελλάδα. Πολλοί Θρακιώτες συμμετέχουν στη Φιλική Εταιρεία. Ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος μαζί με πολλούς κατοίκους κηρύττει την επανάσταση στο Άγιο Όρος τον Μάιο και ευλογεί τα όπλα των συμπολεμιστών του Εμμανουήλ Παπά. Οι 700 κάτοικοι της Σαμοθράκης σφαγιάζονται. Πολλοί Θρακιώτες πολεμούν στο στρατό του Υψηλάντη και συμμετέχουν στις ναυμαχίες της απελευθέρωσης προσφέροντας περιουσίες και πλοία, με εξέχον το ζεύγος Βισβίζη από την Αίνο.
1830: Η Θράκη παραμένει υπό οθωμανική κυριαρχία μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους συνεχίζονται την οικονομική, κοινωνική και πνευματική ανάπτυξή της. Η Ελληνική αστική τάξη αστικών κέντρων κυριαρχεί στις εισαγωγές και εξαγωγές εμπορευμάτων.
13/06-13/07/1878: Το Συνέδριο του Βερολίνου διασπά τη Θράκη σε τρία τμήματα και ορίζει αυτόνομη επαρχία της Ανατολικής Ρωμυλίας υπό την επιτήρηση του Σουλτάνου.
1885: Η Ανατολική Ρωμυλία κατακτάται από τη Βουλγαρία.
1905: Ο Ίων Δραγούμης, υποπρόξενος στην Αλεξανδρούπολη, ενθαρρύνει την αγορά γης γύρω από τις πόλεις από Έλληνες, ώστε να αποκόψει τη διείσδυση των Βουλγάρων. Στην Ξάνθη η ελληνική αντίσταση οργανώνεται από τον σύλλογο «Ορφέα» και τον μητροπολίτη Ιωακείμ.
1907-1908: Δημιουργούνται εθνικές επιτροπές σε πολλές πόλεις της Θράκης. Ιδρύεται αρχικά στη Θράκη η «Πανελλήνια Οργάνωση» υπό τον Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως Πολύκαρπο, με κύριο σκοπό την προάσπιση των ελληνικών συμφερόντων, ενώ στη συνέχεια οργανώνεται και στην Αθήνα.
1908-1910: Η εγκατάσταση μουσουλμάνων προσφύγων από τη Βοσνία στη Θράκη και οι βιαιοπραγίες τους εις βάρος των ελληνικών πληθυσμών (κυρίως της Ξάνθης, της Κομοτηνής και της Αδριανούπολης), αναγκάζει σημαντικό τμήμα του θρακικού ελληνισμού να καταφύγει σε άλλες χώρες.
1910: Διακόπτεται η λειτουργία των χριστιανικών σχολείων.
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
1912-1913: Μετά την ήττα της Τουρκίας στους Βαλκανικούς πολέμους, η Θράκη περνά στα χέρια των Βουλγάρων.
8 Νοεμβρίου 1912: Η Ξάνθη μετά το τέλος του Α’ Βαλκανικού Πολέμου περνά στα χέρια των Βουλγάρων.
12 Ιουλίου 1913: Η 8η Μεραρχία των ελληνικών στρατευμάτων εισέρχεται στην Ξάνθη με το τέλος του Β’ Βαλκανικού Πολέμου.
28 Ιουλίου 1913: Η συνθήκη του Βουκουρεστίου επιδικάζει τη Θράκη στη Βουλγαρία.
16 Σεπτεμβρίου 1913 Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης μεταξύ Βουλγάρων και Τούρκων παραχωρεί τη Θράκη στους πρώτους.
4 Οκτωβρίου 1919: Καταλαμβάνεται η περιοχή της Ξάνθης από την 9η ελληνική μεραρχία, υπό τον υποστράτηγο Γ. Λεοναρδόπουλο και η υπόλοιπη Θράκη από γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις με διοικητή τον στρατηγό Charpy. Ο Ελ. Βενιζέλος τοποθετεί ως κυβερνητικό αντιπρόσωπο στη «Διασυμμαχική Θράκη» τον Χαρίσιο Βάμβακα (1872-1952), που προωθεί τα ελληνικά συμφέροντα συνεργαζόμενος με τη γαλλική διοίκηση.
27 Νοεμβρίου 1919: Υπογράφεται η Συνθήκη του Νεϊγύ (Neuilly) στη Γαλλία, μεταξύ Βουλγαρίας και "Προεχουσών Δυνάμεων", δηλαδή την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιταλία και τις ΗΠΑ. Με αυτήν, η Βουλγαρία υποχρεώνεται να παραιτηθεί υπέρ των "Προεχουσών Δυνάμεων" όλων των κυριαρχικών της δικαιωμάτων επί της μεσημβρινής δυτικής Θράκης και να αναγνωρίσει εκ των προτέρων τις μεταγενέστερες αποφάσεις των Δυνάμεων περί αυτής. Συνάπτεται συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας που προβλέπει την εθελουσία ανταλλαγή πληθυσμών.
Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.
22 Μαρτίου 1920: Πρόεδρος του Ανωτάτου Συμβουλίου Διοίκησης της Θράκης εκλέγεται ο Εμμανουήλ Δουλάς μετά από προσπάθειες των πέντε Ελλήνων μελών του Συμβουλίου και πρωτοστάτη τον Χ. Βαμβακά. Προετοιμάζει έτσι την προέλαση του ελληνικού στρατού τον επόμενο Μάιο.
28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920: Υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών στη Γαλλία, φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές Δυνάμεις, παραχωρώντας στην Ελλάδα τη σημερινής δυτικής και ανατολική Θράκης και τα νησιά Ίμβρος και Τενέδος.
Οκτώβριος 1922: Με την ανακωχή των Μουδανιών ο ελληνικός στρατός εκκενώνει την περιοχή της Ανατολικής Θράκης. Οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης (200.000 περίπου) εγκαθίστανται κυρίως στη Δυτική Θράκη.
24 Ιουλίου 1923: Η Συνθήκη της Λωζάνης στην Ελβετία οριοθετεί τη σημερινή Τουρκία. Η Ελλάδα υποχρεώνεται να πληρώσει σε είδος (ελλείψει χρημάτων) πολεμικές επανορθώσεις, με επέκταση των τουρκικών εδαφών της Α. Θράκης πέρα από τα όρια της συμφωνίας. Σε αντάλλαγμα η Τουρκία παραιτήθηκε από άλλες εδαφικές διεκδικήσεις και εγγυήθηκε τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Ξεχωριστή διμερής συμφωνία όρισε την υποχρεωτική ανταλλαγή μειονοτήτων. Έτσι, φθάνουν και εγκαθίστανται στη Δ. Θράκη 110.000 πρόσφυγες από την Μ. Ασία, τον Καύκασο και την Α. Θράκη.
1923: Με το Ν.Δ. 23-11-1923 οριοθετήθηκαν στη Θράκη δύο νομοί: Ροδόπης και Έβρου. Η Ξάνθη, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, ανήκει ακόμη στο Ν. Ροδόπης.
ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ
14 Σεπτεμβρίου 1933: Συνάπτεται το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Εγγυήσεως που θεσμοθετεί το απαραβίαστο της ενδοχώρας και των συνόρων των δύο κρατών.
9 Φεβρουαρίου 1934: Το τετραμερές Βαλκανικό Σύμφωνο σκοπεύει στη δημιουργία αρραγούς αμυντικού μετώπου των βαλκανικών κρατών που επιθυμούν τη διατήρηση του καθεστώτος των Συνθηκών, αποθαρρύνοντας κάθε επίφοβη αναθεώρηση.
Απρίλιος 1941: Τα θρακικά οχυρά της Γραμμής Μεταξά (Εχίνου και Νυμφαίας) ανθίστανται σθεναρά στις μηχανοκίνητες γερμανικές μεραρχίες.
1941: Ο Βουλγαρικός στρατός εισέρχεται σε ελληνικό έδαφος και η Θράκη βρίσκεται και πάλι υπό Βουλγαρική κατοχή. Πολλοί Έλληνες εγκαταλείπουν την περιοχή, ενώ σε όσους μένουν ασκούνται πιέσεις υιοθέτησης της Βουλγαρικής υπηκοότητας ή επιστρατεύονται στα Τάγματα Εργασίας.
16 Οκτωβρίου 1944: Αρχίζει η αποχώρηση των Βουλγαρικών στρατευμάτων και εποίκων.
21η Δεκεμβρίου 1944: Βάση του Ν. 72 που κυρώθηκε αυθημερόν, η άλλοτε Υποδιοίκηση ή Επαρχία Ξάνθης του Νομού Ροδόπης αποτέλεσε πλέον έναν νέο νομό, τον Νομό Ξάνθης.
Ιούλιος 1973: Ιδρύεται το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με το Ν.Δ. 87/27-07-1973, με έδρα την Κομοτηνή.
Ξάνθη
«Κατά τον Ησίοδο, η Ξάνθη, ήταν κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος. Κατά μία άλλη εκδοχή η ίδρυση της πόλης αποδίδεται στην ομώνυμη Αμαζόνα που πιστευόταν ότι βασίλεψε εκεί.
Αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Αβδηρίτη φιλόσοφο Εκαταίο (3ος αι π.Χ.) και στη συνέχεια από τον Στράβωνα ως Ξάνθεια (1ος αι. μ.Χ).
Την αποκάλεσαν «αρχόντισσα της Θράκης» και σήμερα είναι έδρα του ομώνυμου νομού. Χωρίζεται από τη μακεδονική γη με φυσικό σύνορο τον ποταμό Νέστο και ανατολικά οριοθετείται από τη Βιστωνίδα, βόρεια από την οροσειρά της Ροδόπης και νότια φτάνει στο Θρακικό πέλαγος…».
«Μικρές ιστορίες της Ξάνθης» εκδ. 2010 από το Αρχείο του Λαογραφικού & ιστορικού Μουσείου Ξάνθης
