Hellenic Electronic Center

ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ

Λιμάνι Κεγχρεών

Η μαρτυρία του Παυσανία για το λιμάνι των Κεγχρεών αποτελεί μέχρι και σήμερα μια από τις σημαντικότερες πηγές μας. Η μαρτυρία αυτή υπήρξε έναυσμα για παλαιότερους και σύγχρονους μελετητές, οι οποίοι μέσω της αρχαιολογικής σκαπάνης προσπάθησαν να την επαληθεύσουν.

Οι πρώτες ανασκαφές^[1] διενεργήθηκαν στο χώρο του λιμένος από την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα από το 1963 έως το 1968, όταν ανασκάφηκε ένα μεγάλο τμήμα του λιμανιού και των δύο μόλων του. Οι έρευνες αυτές επιβεβαίωσαν εν μέρη τις περιγραφές του Παυσανία, καθώς ταυτίστηκε το ιερό της Ίσιδας στο νότιο μόλο και πιθανώς ο ναός της Αφροδίτης στο βόρειο.

Αποκαλύφθηκε ότι το λιμάνι διαμορφώθηκε σε σχήμα πετάλου, σε μια συνολική έκταση περίπου 30 στρεμμάτων, με την κατασκευή κρηπιδωμάτων στη θάλασσα και δύο τεχνιτών μόλων, το βόρειο και το νότιο, ως προέκταση των φυσικών ακρωτηρίων. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκαν καταλληλότερες προϋποθέσεις αγκυροβολίας των πλοίων σε σχέση με το παλιό λιμάνι, μέσα σε μια νέα λιμενολεκάνη, τα άκρα της οποίας απείχαν μεταξύ τους περίπου 100μ.

Στο νότιο μόλο εντοπίστηκαν τα κατάλοιπα αποθηκών, ιχθυοδεξαμενών αλλά και το ιερό της Ίσιδας, για το οποίο κάνει λόγο ο Παυσανίας.

Νότιος μόλος του λιμανιού

Το ιερό ξεκίνησε να κατασκευάζεται από τις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. και μετά από επανειλημμένες ανακατασκευές, λόγω των καταστροφικών σεισμών που μεσολάβησαν (το 77μ.Χ. και το 365μ.Χ.),διαμορφώθηκε σε ένα ενιαίο συγκρότημα με δύο στοές με κιονοστοιχίες εκατέρωθεν ενός κεντρικού δρόμου, που οδηγούσε στο σιντριβάνι.

Ιερό της Ίσιδος

Στο προαύλιο του σιντριβανιού οι ανασκαφείς εντόπισαν συσκευασμένα σε ξύλινα κιβώτια τα περίφημα υαλοθετήματα. Πιθανότατα προορίζονταν για τη διακόσμηση του ιερού, όταν ένας ισχυρός σεισμός το 375μ.Χ. έγινε η αιτία να καταρρεύσει το κτίριο. Οι υαλοπίνακες αυτοί αναπαριστούν ειδυλλιακά τοπία στον ποταμό Νείλο, πολυσύχναστα λιμάνια που περιβάλλονται από ιχθυόεσσες θάλασσες και πορτραίτα Ελλήνων λογίων όπως ο Όμηρος και ο Πλάτωνας καθώς και ιματιοφόρων ανδρών, μάλλον Ρωμαίων υπάτων. Οι παραστάσεις αυτές πλαισιώνονται από ποικίλα γεωμετρικά σχέδια. Η πολυχρωμία, η ισορροπία στη σύνθεση, η δημιουργική εφαρμογή των ιδιαίτερων αυτών τεχνικών και το μέγεθος των πινάκων κατατάσσουν τα υαλοθετήματα των Κεγχρεών ανάμεσα στα υψηλότερα επιτεύγματα της αρχαίας υαλουργίας. Σήμερα μπορεί να τα θαυμάσει κανείς στο αρχαιολογικό Μουσείο των Ισθμίων.

Υαλοπίνακες

Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 375μ.Χ., και κυρίως κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας του Θεοδόσιου Α΄ (379μ.Χ. έως 395μ.Χ) επικρατεί ο χριστιανισμός και τα παγανιστικά ιερά είτε εγκαταλείπονται είτε μετατρέπονται σε χριστιανικούς ναούς. Έτσι, στους δύο αιώνες που ακολούθησαν επικράτησε σταδιακά ο χριστιανισμός και το ιερό της Ίσιδας μετατράπηκε σε πεντάκλιτη χριστιανική βασιλική με παρεκκλήσιο και βαπτιστήριο. Η χριστιανική βασιλική πιθανότατα κατασκευάστηκε στα τέλη του 5^ου αι. μ. Χ με αρχές του 6^ου αι. μ. Χ και χρησιμοποιήθηκε μέχρι τα μέσα του 7^ου αι. μ. Χ.

Κατάλοιπα παλαιοχριστιανικής βασιλικής στο νότιο μόλο

Στο βόρειο μόλο εντοπίστηκε ένα ακόμη κτιριακό συγκρότημα αποτελούμενο από οίκο προς βορρά με ψηφιδωτό δάπεδο, κτίριο με οπτόπλινθους και περίστυλη αυλή και κτίριο με μεγάλη αυλή που περιβάλλονταν από διαδρόμους και δωμάτια. Οι χώροι αυτοί ταυτίστηκαν, με επιφύλαξη, από τους ανασκαφείς με το ιερό της Αφροδίτης, το οποίο αναφέρει ο Παυσανίας. Η οικοδομική δραστηριότητα του χώρου ξεκίνησε από τα τέλη του 1^ου αι. π.Χ και κορυφώθηκε τον 1^ο αι. μ.Χ. μέχρι και τις αρχές του 3^ου αι. μ.Χ. Στη συνέχεια, μετά την επικράτηση του χριστιανισμού, φαίνεται να εξασθενεί η χρήση του και να περιορίζεται η έκτασή του συγκροτήματος, το οποίο τελικά εγκαταλείφθηκε.

Ο Βόρειος μόλος

Γενικότερα από το σύνολο των αποκαλυφθέντων μνημείων στο λιμάνι των Κεγχρεών αντανακλάται η πολυπολιτισμικότητα ενός σημαντικού διαμετακομιστικού κέντρου της Ελλάδας, στο οποίο συνέρρεε πλήθος ετερογενών πληθυσμιακών στοιχείων.